چگونه به سوالات قرابت معنایی پاسخ دهیم؟
قرابت معنایی مهم ترین بخش از پرسش های کنکور را تشکیل می دهد.(در آزمون های سراسری 8تا 9 سوال از 25 سوال) پاسخ به سوالات این مبحث نیاز به تسلط قابل قبول بر همه ی موضوعات ادبی یعنی معنی واﮊه ,املای واﮊه,آرایه های ادبی,ساختار دستوری و...دارد.
*منابع مطالعه جهت پاسخ گویی به سوالات قرابت معنایی:
1.اطلاعات بالای درس: برخلاف تصور داوطلبان,اطلاعات بالای درس ها فقط شامل تاریخ ادبیات نیستند در بسیاری از درس ها موضوع درس و طرز تفکر شاعر و نویسنده در ابتدای درس معرفی شده است و در مواردی مستقیما به «مفهوم درس»اشاره می کنند.
2.متن درس: متن کامل درس ها به ویژه آن هایی که به طور مشخص مفهوم عاشقانه,عرفانی یا تعلیمی دارند.
3.توضیحات: در بخش توضیحات علاوه بر معنی بعضی شعرها و عبارات به مفهوم کلی آن هم اشاره شده است.
4.خودازمایی: گاهی در خودازمایی پایان درس,بیت یا عبارتی از آن درس برجسته شده و مفهوم آن مورد سوال قرار گرفته است.مسلم است که چنین مفهومی مورد توجه طراح کنکور خواهد بود.
5.کتاب زبان فارسی(3): مفاهیم مطرح شده در کتاب زبان فارسی(3)هم از منابع بسیار مهم در این زمینه است, پس باید ابیاتی که در این کتاب نیز آ مده است را حتما مد نظر قرار دهیم.
شگرد های طراحی سوال:
دو بخش کلی سوالات قرابت معنایی و شیوه ی پاسخ گویی به آنها این طور است:
الف)سوالات مثبت: قرابت دارد/ قرابت بیشتری دارد : درپاسخ به چنین سوالاتی,حساسیت زیادی به خرج دهید و برای انتخاب گزینه ی درست به چیزی کمتر از«یک قرابت مشخص و مطمئن»راضی نشوید.فقط بیتی را انتخاب کنید که با صورت سوال یک تناسب غیر قابل انکار داشته باشد.
ب)سوالات منفی: قرابت ندارد/ قرابت کمتری دارد/ با همه قرابت دارد به جز... : در این مورد حساسیت را کمتر کنید و فراموش نکنید که سه تا از گزینه ها مجبورند با صورت سوال قرابت داشته باشد پس سه گزینه را - حتی با قرابت جزئی- قبول کنید و گزینه ای را که در مقایسه با بقیه بی ارتباط به نظر می رسد را انتخاب کنید.
مهارت های پاسخ گویی:
در یک قرابت معنایی یک مهارت فوق العاده تخصصی و با برنامه است که ما باید "منظور شاعر و نویسنده" را بفهمیم برای رسیدن به این هدف مهم ترین مراحلی را که باید در نظر گرفت عبارتند از:
1.درست خواندن بیت یا عبارت
2.مرتب کردن ساختار دستوری جمله ها بخصوص در شعر
3.ترجمه ی بیت یا عبارت به فارسی روان
4.درک معنی واژها ی خاص از قبیل: نمادها,استعاره ها,تلمیحات
5.تبدیل معنی به مفهوم(مفهوم منظور کلی را در کوتاه ترین کلمات بیان می کند به طوری که قابل گسترش به همه ی ابیات و عبارات مشابه باشد)
6.کلی کردن مفهوم:جملاتی که آن ها را هم مفهوم می دانیم ممکن است در جزئیات خود بسیار اختلاف داشته باشد برای درک مفهوم هر بیت این جزئیات باید حذف شوند و هنگامی توجه به این جزئیات مفید است که مفهوم کلی همه ی گزینه ها مثل هم باشد.
7. توضیح مفهوم محوری بر سایر مفاهیم:هر بیت یا عبارت می تواند چند مفهوم داشته باشد که معمولا یکی از آن ها,«مفهوم محوری»است که باید این مفهوم را بر سایر مفاهیم کم اهمیت ترجیح داد.گاهی هم ممکن است بیت یا عبارت دارای چند پیام هم ارز با اهمیت یکسان باشد.
8.توجه به گزینه ها در صورت سوال «چند مفهومی»: در ابیاتی که دو یا چند مفهوم«هم ارزش» دارنداین, گزینه ها هستندکه نشان می دهندکدام مفهوم مورد توجه طراح است مثلا در بیت «سر من از ناله ی من دور نیست/لیک چشم و گوش را آن نور نیست» مصرع اول به این مفهوم که «سخن معرَف راز درون است« ومصرع دوم به« عجز عقل از درک معنویات »اشاره دارد . در این جا گزینه ها مشخص می کنند که به کدام یک از این دو مفهوم باید اهمیت داد.
توضیح در مورد دواصطلاح :
مفهوم مقابل: دراین رابطه باید گفت که مفهوم یکی از گزینه ها نه تنها با صورت سوال قرابت معنایی ندارد بلکه باید دقیقاً با آن مخالف و متضاد باشد.نام های دیگر آن:مفهوم متضاد-مفهوم مخالف-تقابل معنایی-تضاد مفهومی
تناسب تصویری: نوعی قرابت میان گزینه ها تنها بر پایه ی شباهت ظاهری.در این نوع سوالات گزینه ها مفهوم مشترکی ندارند بلکه هر دو تصویر مشترکی را نشان می دهند مثل تصویر طلوع خورشید یا بارش باران.